Yazar: NEJLA GÜNAY
Danışman: PROF.DR. HALE ŞIVGIN
Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Anabilim Dalı / Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı
Konu: Tarih
Doktora Tezi (2007)
Özet: “Bizans İmparatorluğu, güney sınırlarını Arap saldırılarına karşı koruyabilmek için Kafkasya’da yaşayan Ermenilerin bir kısmını Maraş ve çevresine yerleştirdi. I. Haçlı Seferi’nden sonra, burada yaşayan Ermeniler Haçlıların güvenini kazanmaları sonucunda Haçlılara bağlı Kilikya Ermeni Prensliği’ni kurdular. Kilikya Ermeni Prensliği, Haçlıların bölgeden ayrılmalarından sonra siyasî gelişmelere göre Bizans, Araplar ve Selçuklu Devleti’ne bağlı olarak varlığını devam ettirdi. Moğolların Anadolu’yu istila etmesiyle Moğolların hâkimiyetini kabul etti. Daha sonra Memluk Devleti tarafından sona erdirildi. Maraş’ta yaşayan Ermeniler Kilikya Prensliği’nin sona ermesiyle başka yerlere göç ettiler. Özellikle Maraş şehir merkezini tamamen terk ettiler. Ancak XVI. yüzyılın sonlarından itibaren şehirde Ermeni nüfus yeniden varlığını hissettirmiştir. Maraş’ta Ermeni nüfus %20 civarındadır. Özellikle Zeytun Kazası, Ermeni nüfusun toplandığı bir yerdir. Ermenilerin şehrin sosyal ve ekonomik hayatında önemli bir yeri vardır. Şehir merkezinde Müslüman halk ile Ermeniler arasında 1896 yılında görülen karışıklıklara kadar herhangi bir düşmanlık yoktur. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin gücünü kaybetmesiyle beraber Büyük Devletler Osmanlı halklarını kışkırttı. Balkanlar’da yaşayan halkların büyük kısmının bağımsızlıklarını elde etmeleriyle Anadolu’da Müslüman halkla aynı coğrafyada yaşayan Ermeniler de bağımsızlık istemeye başladılar. Misyonerlik çakışmaları Ermenilerin bu isteğini kamçılayacak çalışmalar yaptılar. Özellikle açtıkları okullarda Ermenilere bağımsızlık duygusunu aşıladılar. Ermeni Patrikhanesi de bu doğrultuda çalışmalar yaptı. A.B.D. ve Avrupa’da Anadolu’da Ermenilerin öldürüldüğüne dair propaganda yapılarak buna inanan bir kamuoyu oluşturuldu. Amaçlarına ulaşmak isteyen Ermeniler, Hınçak, Taşnak gibi çeşitli komiteler kurarak isyan etme yolunu seçtiler. Bu şekilde Avrupa ve A.B.D’nin dikkatini çekip bağımsızlıklarını kazanmada onların yardımlarını sağlamayı umuyorlardı. Maraş’ta bu amaçla çıkarılan isyanların en önemlileri Zeytun’da görüldü. Özellikle 1860, 1878 ve 1896 yıllarında çıkarılan isyanlar, Ermeni bağımsızlık hareketini tetiklemesi ve tüm Osmanlı Ermenilerince örnek alınması açısından ayrı bir önem taşırlar. Çünkü Zeytun Ermenileri, coğrafyalarının kendilerine verdiği ayrıcalığı kullanarak devlete adeta meydan okumuşlardır.
Anahtar Kelimeler: 1.Maraş 2.Ermeniler 3.Osmanlı 4.Halep 5.Zeytun.”