Yazar: AHMET TÜRKAN
Danışman: PROF. DR. MEHMET AYDIN
Yer Bilgisi: Selçuk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı / Dinler Tarihi Bilim Dalı
Konu: Din; Tarih
Doktora Tezi (2011)
Özet: “İstanbul’daki Ermeniler arasında meydana gelen dini ve idari ihtilafların başlangıcı Katolik misyonerlerin çalışmalarıyla gerçekleşmiştir. Katolikleşen Ermeniler, Ermeni Patrikhanesi ile aynı çatı altında yaşamak istememişler ve bunun sonucunda birçok tartışmalar meydana gelmiştir. Ermeni Patrikhanesi ile problem yaşayan Katolik Ermenilerin kendi aralarında da birçok ihtilafları olmuştur. Katolik Ermenilerden bir grup kadim adetlerini sürdürmek isteyerek patrik ve piskoposlarını kendi cemaat meclislerinde seçmek istemişlerdir. Diğer Katolik Ermeni grup ise bu seçim hakkını papalığın himayesine vermek istemiştir. Hatta kilise, hastane, mektep gibi cemaate ait olan malların papalığın otoritesi altına almaya çalışmışlardır. Bu noktada Osmanlı hükümeti birinci grubu desteklemiştir. Çünkü Osmanlı hükümetine göre Katolik Ermeniler üzerinde papanın ruhani bir gücü olmasına karşın sivil bir yetkisi yoktu. Patrik ve piskoposların atanması gibi idari işler Osmanlı Devleti’nin elinde olan yetkilerdendi. Hastane, mektep ve kilise gibi cemaate ait olan mallar üzerinde papalığın hiçbir tasarruf hakkı bulunmamaktaydı. Papalık makamı ise Osmanlı Devleti’nin elinde bulunan bu yetkiyi görmezden gelerek doğudaki Katolikler üzerindeki hâkimiyetini genişleterek merkezi gücünü kuvvetlendirmek istemiştir. İşte Papa’nın doğudaki Katolik kiliselerini kendi çatısı altında toplama siyaseti ve bunu en başta Katolik Ermeniler içerisinde uygulamaya çalışması İstanbul’daki Katolik Ermeniler içerisinde büyük tartışmaların yaşanmasına neden olmuştur. Ermeni Patrikhanesi ile tartışmalar yaşayan diğer bir grup ise Protestan Ermenilerdir. Yabancı devletlerin öncülüğünde İstanbul’daki Ermeniler arasında Protestanlığın yayılmaya başlaması patrikhaneyi endişelendirmiştir. Bunun için patrikhane kimi zaman Osmanlı hükümetinin de desteğini alarak Protestanlığın yayılmasını engellemek için bir takım tedbirler almıştır. Ancak bu tedbirler Protestan Ermenilerin ayrı bir millet haline gelmesini engelleyememiştir.”
Anahtar Kelimeler: İstanbul, Ermeni, Katolik, Protestan, Papa, Militarist, Propaganda.