Yazar: RAMAZAN ERHAN GÜLLÜ
Danışman: PROF. DR. ALİ ARSLAN
Yer Bilgisi: İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Anabilim Dalı
Konu: Tarih
Doktora Tezi (2013)
Özet: “Osmanlı Devleti’nin özellikle son yüzyılına damgasını vuran en ciddi problemlerden biri olan Ermeni sorunu, ortaya çıkış ve gelişim süreci itibariyle çok farklı boyutlara sahiptir. Bu çalışmanın amacı, Ermeni Patrikhanesi’nin ve onun başındaki patriklerin bu süreçte nasıl bir tutum içinde olduklarını incelemektir. Tanzimat ve Islahat Fermanları öncesi, Ermeni cemaati üzerinde tek yetkili makam olan patrikhane ve onun idarecisi olan patrik, kendi cemaatine karşı ciddi bir yaptırım gücüne sahipti ve devlet de patriğin bu konumunu destekleyerek Ermeni cemaatine karşı merkezî gücünü bu sayede korumuş oluyordu. Fakat 19. yüzyıl boyunca uygulanan çeşitli reformlarla patriğin statüsünde bazı değişiklikler yapıldı. Patriğin yetkilerini büyük oranda patrikhane içindeki ruhani olmayan (sivil) güç odaklarına bıraktığı ve bundan kısa süre sonra imzalanan Berlin Antlaşması ile de Ermeni sorununun uluslararası bir boyut kazandığı süreç, patriklerin tavırlarında da genel bir değişimin yaşanmasına sebep oldu. Patrikhanenin Avrupa devletlerinin soruna artık rahatlıkla müdahale edebildikleri ve gelişen Ermeni silahlı hareketine paralel olarak bağımsız Ermenistan arzusunun Ermeni cemaati arasında gittikçe daha çok taraftar bulduğu bu sürecin dışında kalması mümkün değildi. Bu süreçte bazı patrikler silahlı hareketlerin bizzat kendilerine yönelmesi pahasına devlet kurumlarıyla işbirliğini sürdürürken bazıları cemaatleri üzerindeki etkinliklerini kaybetmemek adına din adamından ziyade politikacı veya sivil liderlermişçesine hareket etmeye başlamışlardır. Patriklerin bu kişisel tavırlarına paralel olarak da Ermeni sorunu büyük oranda patrikhanenin genel tutumu çerçevesinde şekillenmiştir.”
Anahtar Sözcükler: Ermeni Patrikhanesi, Ermeni Kilisesi, Ermeni Sorunu