Yazar: NEVZAT ARTUÇ
Danışman: PROF.DR. BAYRAM KODAMAN
Yer Bilgisi: Süleyman Demirel Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Anabilim Dalı
Konu: Tarih
Doktora Tezi (2005)
Özet: “Bu çalışmanın amacı Osmanlı Devleti’nin son on yılına damgasını vurmuş olan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin üçüncü ismi Ahmed Cemal Paşa’nın askeri ve siyasi hayatını inceleyerek, söz konusu dönemin tartışmalı konularına açıklık getirmektir. Çalışmamızın temel çıkış noktası bugüne kadar Cemal Paşa’yla ilgili müstakil bilimsel bir çalışmanın yapılmamış olması ve bu dönemle ilgili yazılıp söylenenlerin çoğunun dedikodudan ileriye gitmemiş olmasıdır. Tezimiz girişten sonra dört bölümden oluşmaktadır. Girişte, II. Meşrutiyet Dönemi’yle ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır. Birinci bölümde; Cemal Paşa’nın ailesi, doğumu, tahsil hayatı, şahsiyeti hakkında bilgi verilmiş, tam bir İttihatçi olduğu vurgulanmış ve özellikle imar-iskan faaliyetlerinde gerekli deneyime sahip olduğu belirtilmiştir. İkinci bölümde, Cemal Paşa’nın Birinci Dünya Savaşı’na kadar almış olduğu siyasi ve askeri görevleri ve bu görevleri sırasındaki başarılı icraatları ele alınmıştır. Buradan hareketle, Paşa’nın üzerine aldığı bir görevi başarıyla yerine getirme arzusuna sahip olduğu ve İttihat ve Terakki içerisinde hızla yükselmeye başladığı hatta İstanbul Muhafızlığı sırasında İttihat ve Terakki’nin bir numaralı ismi haline geldiği ifade edilmiştir. Üçüncü bölümde, Cemal Paşa’nın Bahriye Nazırlığı’na tayiniyle birlikte oldukça geniş çaplı bir reform hareketi başlattığı, ülke içerisindeki sivil toplum örgütleriyle yakın ilişki kurduğu, Birinci Dünya Savaşı öncesi İtilaf Devletleri yanlısı politikalar izlediği ve IV. Ordu Kumandanı olarak katıldığı askeri harekatlarda başarılı olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca, Cemal Paşa’nın Suriye’de tesis ettiği müthiş otorite, Arap milliyetçi hareketlerine engel olma çabaları ve tehcire maruz kalan Ermenilere yapmış olduğu insancıl yardımlar gözler önüne serilmiştir. Dördüncü Bölümde ise, Cemal Paşa’nın iç ve dış baskılar nedeniyle ülkeyi terketmek zorunda kaldığı, bu süre zarfında Mustafa Kemal Paşa’yla sürekli irtibat kurarak Milli Mücadele’ye destek verdiği belirtilmiştir. Ayrıca, Enver Paşa’nın Orta Asya’da başına buyruk hareketlerinin Cemal Paşa’nın bütün çabalarının boşa gitmesine ve hayatının tehlikeye girmesine neden olduğu vurgulanmıştır. Sonuçta, Cemal Paşa’nın Tiflis’te bir Rus-Ermeni komplosuna kurban gittiği ve cenazesinin Kazım Karabekir Paşa tarafından getirtilerek Erzurum’a defnedildiği ifade edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: II. Meşrutiyet Dönemi, İttihat ve Terakki, Enver Paşa, Talat Paşa, Cemal Paşa, Suriye.”