Yazar: OĞUZHAN ÖZTÜRK
Danışman: YRD. DOÇ. DR. HAMDİ DOĞAN
Yer Bilgisi: Niğde Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü
Konu: Tarih
Yüksek Lisans Tezi (2004)
Özet: “1909 Adana Ermeni İsyanı’nın Osmanlı Mebusan Meclisi’nde görüşülmesini esas alan bu çalışma, “Giriş”, dört bölüm ve “Sonuç”tan oluşmaktadır. Giriş’te, genel olarak Ermeni-Türk ilişkilerine temas edilmiş; Birinci Bölüm’de belli başlı Ermeni isyanlarına kısaca yer verilmiştir. Üçü İstanbul’da, altısı çeşitli taşra şehirlerinde toplam dokuz isyanın ortaya çıkışı ve bastırılışı anlatılmıştır. İkinci Bölüm ise bu isyanlar arasında, sonuçları bakımından önemli bir yere sahip olan Adana İsyanı (ortaya çıkışı, gelişimi ve Meclis-i Mebusan’a taşınması) geniş biçimde ifade edilmiştir. Adana İsyanı’nın asıl sebebi; Ermenilerin, hayalî Kilikya Rupinyan krallığını kurmak arzusudur. Osmanlı Devleti’nin zaaf içindeki durumu buna uygun bir zemin olarak görülmüştür. Çeşitli elçilik raporları ve resmî soruşturmalarda da Ermeni kilisesinin bu yoldaki hazırlık ve kışkırtmaları yer almıştır. Üçüncü Bölüm’ün konusu, doğrudan doğruya Meclis-i Mebusan’da yapılan görüşmelerdir. Burada hem azınlık milletvekillerinin, hem Türk ve müslim milletvekillerinin görüşleri belirtilmiştir. Ayrıca hükümet temsilcilerinin konuya yaklaşımı ele alınmıştır. Azınlık milletvekilleri, Ermeni kilisesi ve gizli örgütlerinin kışkırtmalarını görmezden geldikleri; Türk milletvekillerinin ise konuyu hükümete bırakma rehaveti içinde oldukları dikkat çekmektedir. Dördüncü Bölüm’de, hükümetin olayların tekrarlanmaması ve ahalinin uğradığı zararları giderme yolunda aldığı tedbirlere ayrılmıştır. İsyan bölgesine askerî birlik sevk edilerek asayiş sağlanmış, durumu yerinde incelemek üzere bir heyet gönderilmiştir. 16 Mayıs 1325’te çıkarılan bir kanunla Adana ve Halep vilayeti dahilinde, resmî senet ve borçlar ertelenmiştir. 2 Ağustos 1325’te çıkarılan başka bir yasa ile de zarar görenlere çeşitli yardımlar yapılmıştır. “Sonuç”, konunun toparlanıp genel yargılara varılmasından ibarettir.”