1923 SONRASI

Yazı: ermenisorunu.gen.tr  ///  02.12.2019

Ermeni sorununda 1923 sonrası, hem Türk-Ermeni toplumları hem de soruna müdahil devletler nezdinde tansiyonun uzun süre düşük kalacağı bir dönemi temsil eder. Lozan Antlaşması’nda Ermeni sorununun Türk tarafının istediği gibi çözülerek konunun hukuki anlamda kapanmasıyla yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin Sovyet Rusya ile üst düzey ilişkiler geliştirmesi bu görece sakinlik döneminin meydana gelmesinde etkili olan faktörlerdendir. Yine de Sovyetler Birliği’nin Sovyet Ermenistanı üzerindeki etkisi ve konjonktürel gelişmeler, ilişkilerin özellikle II. Dünya Savaşı ile birlikte gerilmesine neden olmuştur. Stalin’in ölmesi ve Sovyetler Birliği’nin Türkiye üzerindeki toprak taleplerinden vazgeçmesiyle ilişkiler tekrar yumuşasa da Sovyetler Birliği Ermeni sorununu Türkiye’ye karşı bir kart olarak kullanmaktan vazgeçmemiştir. 1965 yılında soykırım tartışmaları gündeme getirilmiş ve 1970’li yıllarda Lübnan’da kurulan, uzun süre Türk diplomatlara ve sivil halka yönelik suikastlerini sürdüren ASALA terör örgütü ile Rus istihbaratı arasında bağlantılar bulunmuştur. Böylece neredeyse geri dönülemez şekilde hasar alan ve zaten zayıf olan ilişkiler kopma noktasına gelmiştir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bu durum değişmemiş, Ermenistan’ın bağımsızlık bildirgesinde ve anayasasında soykırım iddialarının bulunması, Karabağ sorunu ve Nahçivan’a saldırılarla beraber Ermeni diasporasının Türkiye’yi uluslararası kıskaçta bırakmak üzere yürüttüğü uluslararası lobi faaliyetleri Türk-Ermeni ilişkilerinin makus talihini tahkim etmiştir.

Bu dönemle ilgili tartışma konuları oldukça sınırlı olmasına karşın anlatı ve analizlere konu edilen başlıkları şu şekilde sıralamak mümkün: Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu, Türk-Sovyet Dostluk ve Saldırmazlık Paktı, Sovyet Ermenistan’ına Ermenilerin davet edilmesi, Sovyetler Birliği’nin Doğu Anadolu’dan toprak talepleri, Montrö Antlaşması, II. Dünya Savaşı ve Türkiye’nin tarafsızlığı, Eçmiyazin Katogigosluğu, Potsdam Konferansı, Ermeni diasporası, Marshall Planı, Truman Doktrini, NATO-Türkiye ilişkileri, Varşova Paktı, soykırım tartışmalarının doğuşu, Ermeni terör örgütleri, Ermeni propagandası, Soğuk Savaş ve Sovyetler Birliği’nin dağılması, Türk-Ermeni ilişkileri.