1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası Rusya ile yapılan Ayestefanos ve Berlin Antlaşmalarında geçen bazı maddeler II. Abdülhamid döneminde çıkan Ermeni isyanlarına zemin hazırlamıştır. Söz konusu maddeler, Osmanlı Devleti’nin Ermeniler’in yerel ihtiyaçlarını karşılayacak ıslahatlar yapmayı ve ülke içindeki güvenliklerini sağlamayı garanti altına aldığını belirtiyordu. Bu bakımdan, antlaşmaların Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışılmasını kolaylaştırdığı ve Ermeni Sorunu‘nun temellerinin 93 Harbi’ne dayandığı söylenebilir.
II. Abdülhamid’in yönetimi süresince uyguladığı politikalardan biri devlet adamları ve aydınlar tarafından hazırlanması istenen layihalardı. Ülke ve devlet içindeki sorunların, yapılması gerekli görülen yeniliklerin yazılı raporlarını içeren layihalar, askeriye, eğitim, maliye ve ülke toprakları üzerinde yaşayan milletlerle ilgili olmak üzere pek çok konuyu içeriyordu. Ermeni Meselesi ile ilgili olarak, İbrahim Halil Paşa tarafından hazırlanan layihada Berlin Kongresi sonrasında Ermenilerin bağımsızlık isteği içerisine girdikleri belirtilmektedir. Meselenin çıkış noktası olarak Berlin Kongre’sini işaret eden bir başka raporda Hakkı Bey, Anadolu’nun Avrupa’ya göre çeşitli açılardan geride kalmasının Ermeniler arasında ıslahat fikirlerini yaygınlaştırdığını iddia etmiştir. Rıfat Paşa’nın layihasında ise İngiltere ve Liberal Parti, Ermeni Sorunu’nun ortaya çıkış sebebi olarak gösterilir.
Meselenin çözümü konusunda sunulan layihalarda konuyla ilgilenmek üzere bir teftiş komisyonunun kurulması, ıslahatların Ermenilerin yaşadığı bölgelerle sınırlı kalmayıp tüm Osmanlı coğrafyasını kapsaması, devlet memurlarının seçiminde daha dikkatli davranılması gibi öneriler yer almaktadır. Ermeni meselesinin çözümü için hazırladığı layihada yirmi iki maddelik bir program sunan İbrahim Halil Paşa, eğitime ve Türkçe öğretimine önem verilmesi gerektiğini vurgulamış ve devletin yabancı okullara destek vermesi karşılığında Türkçe dersinin zorunlu tutulmasını tavsiye etmiştir.
Ayrıntılı bilgi için: http://dunyasavasi.ttk.gov.tr/tr/turk-ermeni-kulliyati/vii-cilt-merkez-ve-tasrada-ermeniler-nufus-ve-goc/ii-abduhamide-sunulan-layihalar-isiginda-ermeni-meselesi-yrd-doc-dr-mustafa-oguz-500.html