Kırım Savaşı sonrası beş yüz binle bir milyon arasında bir nüfusun İstanbul veya Balkanlar üzerinden Anadolu’ya geçtiğini biliyoruz. 1877-78 Osmanlı Rus Harbi’nden sonra buna benzer ikinci bir büyük göç dalgası yaşandı. Bu göçmenlerin gelişiyle birlikte iki şey oldu. İlki; Osmanlı hükümetleri, emperyal yönetimi yeni bir sorunla karşılaştı ve bu sorunla boğuşmaya başladı. Göçmenler sorunu ve göçme...

Bu isyanlar Müslümanlar kadar Ermeniler için de ağır bilançolar içermiştir. Kasım 1895’te gerçekleştirilen isyanda yaklaşık 19 Müslüman hayatını kaybederken, 438 Ermeni güvenlik güçlerinin almış olduğu tedbirler sonucunda hayatını kaybetmiştir....

Osmanlı Devleti bilhassa 1890’lardan itibaren Islahat Projesi adıyla bildiğimiz proje altında çok bunalmış ve Şubat 1914’te Yeniköy Antlaşması’na imza koymak zorunda kalmıştır. Devletin üzerindeki baskının ne denli yoğun olduğunu göstermesi açısından Yeniköy Antlaşması son derece önemlidir....

1881 yılında Cenevre’de Hınçak Teşkilatı, 1899 yılında ise Tiflis’te Taşnak Sütyun kuruluyor. Bu kişiler kiliseleri basıyorlar, kendilerinden olmayan Ermenileri bile kılıçla tehdit edip para topluyorlar, hatta öldürüyorlar. Dolayısıyla böyle bir yapı meydana geliyor. İşte bu tarihten itibaren çeşitli suikastler,bombalamalar, isyan hareketleri başlıyor....

18. yüzyılda Balkan sahnesine yeni bir aktör olarak Rus İmparatorluğu çıkmıştı. Rusya ile süregiden savaşlar ve Farz-ı Ayn Fermanı ile Müslümanların zorunlu askerlik hizmetine tabi tutulması Balkanlar’daki yerleşik Müslim ve gayrimüslimlerin karşılıklı ilişkilerinde psikolojik bir uçurumun açılmasına sebep oldu....

Abdülhamit dönemi sonrasının Doğu Anadolu Bölgesi, özellikle Ermeni toplumunun yaşadığı, yoğun yaşadığı vilayetlerde karşımıza çıkan resim bir taraftan da Ermeni milliyetçiliğinin kendi politik gündemini geliştirdiği ve pratiğe döktüğü bir sürecin resmidir. Bunun içinde kurulan örgütler zaten şiddeti, terörü bir politika olarak da kullanmayı meşrulaştıran, meşru gören, o dönemin ruhuna uygun sert örgütlerdi....