Ermenilerin 1890’lardaki isyanları ile I. Dünya Savaşı sırasındaki ayaklanmaları farklılıklar gösterir. 1890’lardaki isyanlarda Osmanlı Devleti isyanları bastırmada herhangi bir güçlük yaşamazken neredeyse tek çekincesi Avrupalı güçlerin tepkileriydi. I. Dünya Savaşı sırasında isyanların genişlik ve derinlikleri farklı olduğu gibi dış kaynaklı destekleri de aleniydi....

Osmanlı ordusundaki bazı Ermenilerin Rus tarafına geçmesi ve Rus ordusunda bulunan Ermeni gönüllüleri Sarıkamış’ta yenilgiye uğramış Jön Türklerin bahanesi oldu ve bu yenilgiden “Ermenilerin hainliği” sorumlu tutuldu. Böylece ilk olarak cepheden Ermenilerin sevki başlatıldı....

Rusya’da Bolşevikler iktidara gelir gelmez eski çarlık hükümetinin arşivlerini ve gizli yazışmalarını yayınlamaya başladılar. özellikle Ermeni Meselesi ile ilgili, Taşnak veya Hınçak cemiyetleriyle ilgili belgeler hem Rus hem de yabancı araştırmacıların erişimine açıktır....

Ermeni çetelerinin Anadolu’da -Adana, Kayseri, Erzurum, Erzincan, Van, Bitlis, Muş, Diyarbakır, Iğdır, Kars gibi bölgelerde- katlettiği Müslümanların sayısı 518 bin 301 kişidir ve bunlar sadece belgelerine sahip olunan kişilerdir; tümü sivillerdir. Bu gerçeğin gözmezden gelinmemesi gerekir....

1860’lı yıllardan itibaren gerçekleştirilen Ermeni isyanlarının aksine Osmanlı’nın 1915 yılında Ermenileri tehcir etme yoluna başvurmasının en önemli sebebi asker yetersizliğinden kaynaklanan askerî zorunluluktu. İsyanları bastırmaya yetecek miktarda askerin bulunmayışı, aynı zamanda Kürt-Ermeni çatışmalarının seyri ve yaklaşan Rus tehlikesi tehciri gerekli kılan unsurlardı....

1915 yılı 15 Haziran’ından itibaren Ermenilerin sevki başlatılıyor. Demiryollarının olmadığı yerlerde sevk ya binek hayvanlarıyla ya da yaya bir şekilde gerçekleştiriliyor. Kafilelerin yanlarına herhangi bir saldırıdan korunmaları için jandarma muhafızları atanıyor. Bu 500 veya 1000 kişilik kafileler yollardayken, özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde zaman zaman soyguncu çetelerin saldırılarıy...